خودآگاهی و خودشناسی

اولین و مهم ترین و اساسی ترین مهارت زندگی، خوداگاهی است. خودآگاهی، توانایی شناخت دقیق و کامل خود است. خود شناسی شامل شناخت همه ابعاد جسمی و روحی و معنوی در موفقیت انسان و رسیدن به کمال ابدیت یعنی خداشناسی در تقریبا همه ادیان بسیار تاکید شده است. خودآگاهی مهارتی است که به افراد کمک می‌کند تا زندگی و خود را بر اساس توانایی‌ها و استعدادها، اهداف و ارزش‌ها و علایق خود پایه‌ریزی کند و احساس رضایت بیش‌تری در زندگی داشته باشند. خودآگاهی کمک می کند که شما تصویر درستی از خود داشته باشید و زندگی شادتری برای خود رقم بزنید. شامل شناخت ابعاد مختلفی است که در زیر به آن‌ها اشاره شده است.

شناخت نقاط قوت و ضعف: این بعد از خودآگاهی شامل شناخت توانایی‌ها و استعدادهای خود در حوزه‌های مختلف تحصیلی، ورزشی، هنری و اجتماعی است. شناخت نقاط قوت و ضعف خود در این زمینه‌ها علاوه بر این‌که موجب اعتماد به‌نفس واقع‌بینانه می‌شود، زمینه لازم را برای رشد و تقویت توانایی‌ها و استعدادها نیز فراهم می‌کند.

شناخت خصوصیات مثبت و منفی: هر انسانی ترکیبی از خصوصیات مثبت و منفی است. شناخت دقیق این ویژگی‌ها زمینه لازم را برای تقویت خصوصیات مثبت و برطرف کردن خصوصیات منفی فراهم می‌آورد و از این‌رو می‌تواند عزت­نفس فرد را افزایش دهد.

شناخت حقوق و مسئولیت‌ها: حقوق و مسئولیت‌ها دو روی یک سکه هستند و شناخت دقیق آن‌ها موجب یک زندگی مسئولانه در قبال خود و دیگران خواهد شد. این بخش از خودآگاهی پیش‌شرط ارتباط مؤثر با دیگران شامل حل سازنده­ی تعارض و ابراز وجود نیز محسوب می‌شود.

شناخت اهداف و ارزش‌ها: شناخت اهداف و ارزش‌ها یکی از مهم‌ترین تکالیف دوره‌ی نوجوانی است که نقشه و مسیر زندگی وی را ترسیم می‌کند. علاوه بر این، این بعد از خودآگاهی موجب می‌شود که فرد تصمیم‌های زندگی خود را بر اساس اهداف و ارزش‌های خود بگیرد و مطابق با آن‌ها زندگی و آینده خود را بسازد.

شناخت باورها و نگرش ها: باورها یا نگرش‌ها، اندیشه‌هایی هستند که آنها را درست و صحیح و می‌دانیم. ما درباره موضوعات و مسائل مختلف باورها و نگرش‌های متفاوتی داریم و عملکرد ما در زندگی برمبنای باورهایمان است. انسان از لحظه‌ای که متولد می‌شود شروع به یاد گرفتن می‌کند. علاوه بر راه رفتن و حرف زدن از آموزه‌های والدین و اطرافیان باورهایش شکل می‌گیرد و در گذر زمان در او نهادینه می‌شوند. باورها دو نوع هستند باورهای منطقی و باورهای غیرمنطقی. هر چه باورهایمان را بیشتر بشناسیم و بهتر می‌توانیم باورهای منطقی و غیرمنطقی‌مان را از هم تفکیک و باورهای منطقی و نیروبخش را جایگزین باورهای غیرمنطقی و محدودکننده کنیم.

شناخت علایق و آرزوها: علایق چیزهایی است که فرد نسبت به آن‌ها میل و اشتیاق دارد. شناخت این علایق که می‌تواند در حوزه‌های مختلف علمی، ادبی، هنری، اجتماعی، ورزشی و تفریحی باشد موجب می‌شود که فرد در برنامه‌ریزی‌های خود به آن‌ها توجه بیش‌تری داشته باشد و به این ترتیب احساس رضایت خود را از زندگی افزایش دهد.

شناخت احساسات: انسان‌ها در طول زندگی خود طیف وسیعی از احساسات خوشایند و ناخوشایند مانند شادی، غم، ترس، اضطراب، شرم و غیره را تجربه می‌کنند. شناخت احساسات و عوامل برانگیزنده­ی آن به فرد کمک می‌کند تا احتمال تجربه­ی احساسات خوشایند را افزایش و احساسات ناخوشایند را کاهش دهد. علاوه بر این، شناخت احساسات، پیش‌شرط مهارت مقابله با هیجان‌های منفی است.

شناخت توانمندی‌ها و استعدادها: همه ما دارای استعدادهای بالقوه و همچنین توانمندی‌ها و مهارت‌هایی هستیم که سبب شده‌اند در زندگی به موفقیت‌هایی دست پیدا کنیم مثل داشتن روابط اجتماعی خوب، گذشت و فداکاری، داشتن استعداد در انجام کارهای هنری و…

شناخت پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها: همه افراد در طول زندگی توانستند در زمینه‌های مختلف موفقیت‌هایی را به دست بیاورند. هر چه افراد بتوانند بیشتر و بهتر خود را بپذیرند واقع‌بینانه‌تر می‌توانند به شناخت پیشرفت ها و موفقیت‌هایشان در زندگی روزمره‌شان برسند.

شناخت نیازها و خواسته‌ها: نیازها آن دسته از الزامات هستند که برای وجود و بقا لازم و ضروری‌اند. خواسته‌ها چیزی فراتر از نیازهاست و به نیازهای خود انسان بستگی دارد. درواقع خواسته‌ها روش‌های برآورده کردن نیازها هستند. ما با رسیدن به خواسته‌ها نیازهای اساسی‌ترمان را برآورده می‌کنیم. همه انسان‌ها باید نیازها و خواسته‌های خود را بشناسند تا بتوانند در جهت برآورده کردن نیازها و رسیدن به خواسته‌ها از طریق سالم و درست گام بردارند.

شناخت اهداف: اهداف، همان خواسته‌هایی هستند که می‌خواهیم در زندگی به آنها برسیم. هدف خواسته واضح، دقیق و روشن از وضعیتی است که می‌خواهیم در آینده داشته باشیم و ذهن‌مان مدام درگیر آن است. داشتن هدف در زندگی مهم است چون بدون هدف حرکت معنایی ندارد. اگر هدف خاصی در زندگی نداشته باشیم و ندانیم هدفمان در زندگی چیست تقریبا عمرمان به بیهودگی خواهد گذشت و هیچ تلاشی در جهت رسیدن به اهداف هم نخواهیم کرد.

انواع خودآگاهی

خود واقعی: همان تصویری که فرد از خودش همانگونه که هست دارد. نقاط قوت و ضعف، آمال و آرزوها و …

خود آرمانی/ایده آل: همان تصویری که فرد آرزو میکند یا دوست دارد همانند ان شود.

خود فیزیکی/جسمانی: همان تصویری که فرد از وضعیت ظاهری اندام خود دارد مثل قد، وزن، رنگ چشم و … .

خود معنوی/روحانی: همان تصویری که فرد از باورهای مذهبی و اعتقاداتش دارد.

خود جنسیتی: همان تصویری که فرد از هویت و تمایلات جنسیتیش دارد.

خود اجتماعی: همان تصویری که فرد از جایگاه و مقام اجتماعیش دارد.

پیامد های خودآگاهی

عزت نفس: چنان چه فردی به خودآگاهی دست یابد، برای خود و دیگران بیش از پیش ارزش و احترام قائل می شود. علاوه بر این چنین فردی از تحقیر و سرزنش خود و دیگران دوری می کند، دارای روحیه  و افکاری مثبت  است و تمایل به همکاری و مشارکت دارد. این فرد از نظر دیگران درباره خودش استقبال می کند، علاقه مند به مشورت و نظر خواهی در قبال پیشرفت خود است.

تاب آوری/سرسختی: فردی که به خوداگاهی رسیده دارای مقاومت بالایی در برابر فشار ها و سختی های زندگی  و احساس کنترل و رضایت بیشتری از زندگی دارد.

انعطاف پذیری/سازگاری: شما با خوداگاهی می توانید اهداف خود را با توجه به شرایط و منابع موجود تغییر دهید و خودتان را با اوضاع هماهنگ کنید بدون آنکه دچار احساس سرخوردگی و شکست شوید.

روحیه انتقادپذیر یا قضاوتی بی طرفانه: قضاوت بی طرفانه داشتن به خود کار ساده ای نیست ولی بسیار ارزشمند است. با این تمرین شما می توانید تصمیمات خودتان را مورد بررسی قرار دهید.

راه و روش های دست یابی به خودآگاهی

نوشتن روزانه: با ثبت اتفاقات روزانه تان می توانید به طور دقیق تری خودتان را ارزیابی کنید. در این ثبت شما اقدام به یادداشت کردن کارها می کنید و بدین صورت خطاهایتان را بهتر شناسایی می کنید. هر چه این ثبت روزانه جزئی تر باشد، مسائل را با جزئیات بیش تری بررسی خواهید کرد. هم چنین توصیه می شود پیامد و نتایج حاصل از تصمیم های خود را نیز یادداشت کنید و پس از نه یا ده ماه آن ها را مرور کنید.

خودبازنگری کردن: در روش خودبازنگری به این که چگونه می توانید خودتان را پرورش دهید، فکر نمی کنید. بلکه در این روش شما خود را از زوایای دید دیگران ارزیابی می کنید. مثلا همکاران و مدیرتان از شما نسبت به عملکرد های شغلی تان چه انتظاراتی دارند تا به این صورت نسبت به خودتان درک بهتری پیدا کنید.

خودآگاهی پروسه ای زمان بر است و شما باید در این راه از خودتان صبوری نشان دهید تا بتوانید به درک واضحی از خود واقعی تان و توانایی ها و احساستان برسید.  با دست یابی به این مرحله کیفیت زندگی تان نسبت به قبل بسیار بالا خواهد بود.